Wrth siarad yn Seminar Fforwm Polisi Cymru ddoe, 'Blaenoriaethau ar gyfer Tai yng Nghymru', dywedodd y Gweinidog yr Wrthblaid dros Dai a Chynllunio a’r Aelod o’r Senedd dros Ogledd Cymru, Mark Isherwood, a gadeiriodd ail sesiwn y Seminar, fod prisiau tai yng Nghymru yn mynd yn fwyfwy anfforddiadwy, bod y galw am eiddo rhent yn fwy na'r cyflenwad, ac nad yw targedau adeiladu tai yn cael eu cyrraedd.
Beirniadodd Lywodraeth Lafur Cymru am anwybyddu rhybuddion cyson am argyfwng tai gan y sector dros ddau ddegawd a dywedodd mai dim ond dull sector tai cyfan a all fynd i'r afael ag ef.
Dywedodd:
“'Ar bron bob mesur, mae Cymru yng nghanol argyfwng tai' - nid fy ngeiriau i, ond rhai Cyfarwyddwr Sefydliad Bevan, Victoria Winkler.
“Mae hi bellach yn ddau ddegawd ers i'r sector lansio Ymgyrch 'Cartrefi i Bawb Cymru' am y tro cyntaf, gan rybuddio bod Cymru’n wynebu argyfwng cyflenwad tai fforddiadwy oni bai bod camau brys yn cael eu cymryd.
“Nododd Adolygiad Tai y DU 2012 mai Llywodraeth Cymru ei hun oedd yn rhoi llai o flaenoriaeth i dai yn ei chyllidebau cyffredinol, nes mai Cymru oedd â'r lefel gyfrannol isaf o bell ffordd o wariant tai o unrhyw un o bedair gwlad y DU erbyn 2009/10.
“Dywedodd adroddiad Holman, ac adroddiadau gan y diwydiant adeiladu tai, y Sefydliad Tai Siartredig, Sefydliad Bevan, a Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr, fod angen rhwng 12,000 a 15,000 o gartrefi ar Gymru y flwyddyn, gan gynnwys 5,000 o gartrefi cymdeithasol.
“Roedd rhagolygon mwy cymedrol hyd yn oed yn nodi bod angen hyd at 8,300 o gartrefi newydd y flwyddyn. Fodd bynnag, dim ond 5,720 o gartrefi sydd wedi cael eu darparu ar gyfartaledd bob blwyddyn yng Nghymru rhwng 2010 a Rhagfyr 2023.”
Ychwanegodd:
“Mae prisiau tai yng Nghymru yn mynd yn fwyfwy anfforddiadwy.
“Yn 2022, roedd angen i weithwyr llawn amser cyfartalog yng Nghymru wario dros 6 gwaith eu henillion ar brynu cartref. Mae hyn yn cymharu â dim ond 3 gwaith enillion cyfartalog yn 1997 ac, yn ôl Cofrestrfa Tir EF, pris cyfartalog eiddo yng Nghymru oedd £211,000 ym mis Ebrill 2024.
“Mae ffigyrau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos bod prisiau rhentu preifat yng Nghymru wedi cynyddu 7.1 y cant yn y 12 mis hyd at Ragfyr 2023 – y cynnydd uchaf o holl wledydd Prydain.
“Ymhellach, yn ôl ffigyrau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol mae 120,450 o anheddau gwag yng Nghymru, gyda 103,000 o'r anheddau gwag hyn yn wirioneddol wag a dim ond tua 15% wedi'u nodi fel Ail Gartrefi.
“Gydag amcangyfrif o 7%, mae gan Gymru gyfran uwch o gartrefi sy'n cael eu hystyried yn rhai 'gwirioneddol wag' na phob rhanbarth yn Lloegr heblaw Llundain.
“Ym mis Ionawr 2023, cyhoeddodd y Gweinidog Gynllun Grant Cartrefi Gwag Cenedlaethol newydd gwerth £50m dros y ddwy flynedd nesaf, gyda'r nod o ddod â 2,000 o eiddo gwag hirdymor yn ôl i ddefnydd. Fodd bynnag, mae'r £50 miliwn a ddyrannwyd wedi cael ei 'dorri' ers hynny.”
Ychwanegodd:
Ar 31 Mawrth 2023, roedd gan y sector Tai Cymdeithasol oddeutu 239,000 o eiddo yn ei stoc, y rhan leiaf o'r sector tai yng Nghymru, gyda'r Sector Rhentu Preifat ychydig yn fwy ar 17% o gartrefi a chartrefi sy’n eiddo i berchen-feddianwyr yn cynrychioli dwy ran o dair o'r sector tai yng Nghymru.
“Fodd bynnag, mae'r Gymdeithas Landlordiaid Preswyl Cenedlaethol wedi rhybuddio, er bod y galw yn fwy na'r cyflenwad, bod nifer cynyddol o landlordiaid yng Nghymru yn bwriadu rhentu llai o eiddo.”
“Gosododd Llywodraeth Cymru darged o ddarparu 20,000 o gartrefi carbon isel newydd i’w rhentu’n gymdeithasol yn ystod tymor y Senedd 2021 i 2026. Fodd bynnag, dim ond 2,825 o anheddau newydd a gwblhawyd gan Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig ac Awdurdodau Lleol yn y tair blynedd gyntaf hyd at fis Rhagfyr diwethaf.
“Yn syml, does dim digon o dai yn cael eu hadeiladu, sy'n golygu nad yw'r cyflenwad yn ateb y galw, a bod prisiau tai, rhenti a rhestrau aros yn cynyddu.
“Fel y dywedodd Sefydliad Siartredig Tai Cymru yn ei gyflwyniad ysgrifenedig diweddar i Ymchwiliad Pwyllgor Tai a Llywodraeth Leol y Senedd i 'Gyflenwad tai Cymdeithasol':
“Rydym yng nghanol argyfwng tai, ac eto mae ein dadansoddiad o linellau gwariant cyllideb 2023/24 yn dangos bod tua 4.6 y cant o gyfanswm y gyllideb yn cael ei wario ar dai, nad yw Sefydliad Siartredig Tai Cymru yn credu sy'n adlewyrchu difrifoldeb yr argyfwng tai yr ydym yn ei wynebu fel cenedl ar hyn o bryd”.
Ychwanegodd:
“Ni fydd unrhyw fenter unigol yn gallu datrys yr Argyfwng Tai yng Nghymru a dim ond dull sector Tai cyfan all ddarparu'r cymysgedd o dai o ansawdd uchel sydd eu hangen ar bobl, gan gydnabod rôl hanfodol y sectorau rhent cymdeithasol a phreifat, datblygwyr tai a darparwyr cymorth tai yn y ddarpariaeth tai.”
