Wrth siarad yng nghyfarfod y Senedd heddiw, beirniadodd AS Gogledd Cymru a Gweinidog yr Wrthblaid dros Dai a Chynllunio, Mark Isherwood, Lywodraeth Lafur Cymru am fethu â mynd i'r afael â'r argyfwng cyflenwad tai fforddiadwy y cawsant eu rhybuddio amdano tua dau ddegawd yn ôl.
Wrth ymateb i'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol, Tai a Chynllunio, 'Gweithio gyda Llywodraeth Leol i Gyflenwi Mwy o Gartrefi Fforddiadwy', mynegodd Mr Isherwood bryder mai dim ond 5,720 o gartrefi sydd wedi cael eu darparu bob blwyddyn yng Nghymru rhwng 2010 a Rhagfyr 2023, prin hanner y gyfradd a ddarperir yn Lloegr a chyfartaledd blynyddol o ddim ond 940 o gartrefi fforddiadwy dros yr un cyfnod.
Meddai:
“Mae hi bellach yn ddau ddegawd ers i'r sector lansio'r Ymgyrch 'Cartrefi i Gymru Gyfan' am y tro cyntaf, gan rybuddio bod Cymru’n wynebu argyfwng cyflenwad tai fforddiadwy oni bai bod camau brys yn cael eu cymryd, ond fe gawson nhw eu hanwybyddu.
“Nododd Adolygiad Tai y DU 2012 mai Llywodraeth Cymru ei hun a roddodd lai o flaenoriaeth i dai yn ei chyllidebau cyffredinol, fel mai erbyn 2009/10 hi oedd â'r lefel gyfrannol isaf o wariant tai o bell ffordd o blith unrhyw un o bedair gwlad y DU.
“Dywedodd adroddiad Holman, ac adroddiadau gan y diwydiant adeiladu tai, y Sefydliad Tai Siartredig, Sefydliad Bevan, a Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr, fod angen rhwng 12,000 a 15,000 o gartrefi ar Gymru y flwyddyn, gan gynnwys 5,000 o gartrefi cymdeithasol. Nododd hyd yn oed mwy o ragolygon cymedrol yr angen am hyd at 8,300 o gartrefi newydd y flwyddyn.
“Fodd bynnag, dim ond 5,720 o gartrefi sydd wedi cael eu darparu bob blwyddyn yng Nghymru ar gyfartaledd rhwng 2010 a Rhagfyr 2023, prin hanner y gyfradd a ddarperir yn Lloegr a chyfartaledd blynyddol o 940 o gartrefi cymdeithasol yn unig dros yr un cyfnod.
“Pam, er gwaethaf yr holl rybuddion ac adroddiadau, fod Llywodraeth Cymru wedi parhau i dangyflawni mor ddifrifol, gan waethygu'r argyfwng cyflenwad tai fforddiadwy a grëwyd ganddyn nhw yng Nghymru yn ystod eu tri thymor cyntaf?”
Mynegodd Mr Isherwood bryder hefyd fod Llywodraeth Cymru’n methu â chyrraedd ei tharged i ddarparu 20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel newydd i'w rhentu yn ystod y tymor Senedd 5 mlynedd hwn, gyda dim ond 2,825 o anheddau newydd wedi'u cwblhau gan Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig ac Awdurdodau Lleol yn y tair blynedd gyntaf hyd at fis Rhagfyr diwethaf, a chyfeiriodd at yr anawsterau y mae pobl yn eu profi wrth geisio cymryd y cam cyntaf ar yr ysgol eiddo.
Meddai:
“Yn 2022, roedd angen i weithwyr llawn amser cyffredin yng Nghymru wario dros chwe gwaith eu henillion i brynu cartref. Mae hyn yn cymharu â dim ond tair gwaith cyfartaledd enillion ym 1997. Ymhellach, pecynnau cyflog Cymru yw'r isaf yng ngwledydd y DU erbyn hyn.
“Pa drafodaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i chael felly gyda chydweithwyr yn y Cabinet ynglŷn ag effaith polisïau economaidd Llywodraeth Cymru ar fforddiadwyedd tai yng Nghymru?”
Holodd Mr Isherwood Ysgrifennydd y Cabinet hefyd am gamau i ddod ag eiddo gwag yn ôl i ddefnydd, ac eiddo rhent preifat a'r ffaith bod landlordiaid yn gadael y sector oherwydd deddfwriaeth Llywodraeth Cymru.
Meddai:
“Yn adroddiad Gwerthuso Cam 1 Llywodraeth Cymru o Ddeddf Rhentu Cartrefi 2016, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, roedd y canlyniadau a nodwyd gan gyfranogwyr yn cynnwys: landlordiaid preifat sy'n dewis gadael y sector, gan waethygu prinder eiddo sy’n bodoli eisoes; y byddai colli landlordiaid preifat yn golygu bod llai yn barod i weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol i ddarparu eiddo y mae mawr ei angen; cynnydd mewn rhent i denantiaid a llai o eiddo ar gael; a landlordiaid preifat yn dewis y tenantiaid gorau.
“Felly, pa sicrwydd, os o gwbl, y gallwch ei roi i'r cyfranogwyr yn eich Gwerthusiad y byddwch yn ailagor y ddeddfwriaeth ac yn ymdrin â'r problemau y mae'r Sector a minnau wedi eich rhybuddio amdanyn nhw yn ystod proses ddeddfwriaethol y Bil blaenorol?”
Holodd Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch ffoaduriaid Wcráin hefyd sydd bellach yn wynebu'r posibilrwydd gwirioneddol o ddigartrefedd a gofynnodd sut y bydd Llywodraeth Cymru’n gweithio gydag awdurdodau lleol i ddarparu mwy o gartrefi fforddiadwy i ffoaduriaid Wcráin yng Nghymru.
Wrth siarad ar ôl y cyfarfod, dywedodd Mr Isherwood:
“Mae'n ddrwg gen i fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi canolbwyntio'n bennaf ar gwestiynau na ofynnais yn hytrach na'r rhai y gwnes eu gofyn a'i bod wedi ail-gydio yn ei harfer o ddiystyru ffeithiau anghyfleus. Mae hi'n rhannu cyfrifoldeb uniongyrchol am argyfwng cyflenwad tai fforddiadwy Llafur yng Nghymru”.
